مقدمه
وقتی صحبت از قدیمی‌ترین بناهای دنیا می‌شود همیشه حرف از رم ایتالیا به میان می‌آید. جایی که رومی‌های باستان چندهزار سال قبل در آن بناهایی را با معماری حیرت‌آور خلق کرده‌اند که امروز گردشگران زیادی را شیفته رم کرده است.
از معابد مشهور عصر آگوست معبد پانتئون رم به عنوان یکی از بزرگترین گنبدهای جهان جزو شگفتیهای دنیای معماری است.
با برنا همراه باشید:
ساخت اولیه پانتئون
معبد پانتئون در سال ۲۷ قبل از میلاد توسط مارکوس آگریپا (Marcus Agrippa) فرزند خوانده امپراتور آگوستوس ساخته است. سپس به خدایان مارس و ونوس اختصاص داده شد. ساخته شدن معبد اولیه که یک معبد ساده مستطیلی شکل بود، بعد از جنگ اکتیوم که به جنگ‌های داخلی روم پایان داد اتفاق افتاد.
آتش سوزیی که در سال ۸۰ میلادی اتفاق افتاد، بیشتر قسمت‌های معبد را ویران ساخت. امپراتور دومیتین در سال ۱۱۰ به بازسازی معبد پانتئون پرداخت. ولی ۳۰ سال بعد، معبد دوباره طعمه حریق شد.
بازسازی مجدد معبد پانتئون و ساخت بنای اصلی
رومی‌ها هرگز پا عقب نکشیدند و معبد را از نو ساختند. این بار امپراتور هادریان در سال ۱۱۸ میلادی دستور داد تا معبد با طرحی متفاوت و به شکل دایره‌ای ساخته شود. البته هادریان برای بزرگداشت اولین سازنده معبد دستور داد نام مارکوس آگریپا را بر روی کتیبه بالای معبد حک کنند. امروزه هم در بالای ستون‌ها و زیر سنتوری قابل مشاهده است. در این کتیبه به زبان لاتین نوشته شده است:
مارکوس آگریپا، پسر لوسیو، کنسول روم برای سومین بار، این بنا را ساخته است.
مرتبط مطالعه کنید: ایتالیا سرزمین شگفتیهای بی پایان: فرهنگ، تاریخ، هنر
ساخت معبد جدید ۷ سال طول کشید و نهایتا در سال ۱۲۵ میلادی به اتمام رسید. معبدی که هادریان ساخت، عمری بسیار طولانی داشت و تا امروز، تقریبا به صورت کامل باقی مانده است.
یعنی این معبد تقریبا به طور پیوسته در طول ۲۰۰۰ سال مورد استفاده قرار گرفته است.
معماری معبد پانتئون
پانتئون یکی از پرآوزه‌ترین و پر نفوذترین بناها در تاریخ معماری است. این بنا معبدی گرد و گنبد‌دار است. در جلویش رواقی مستطیلی دارد که به نظر می‌رسد آنچنان که باید و شاید با ساخت گردوار اولیه آن تناسبی ندارد و احتمالاً بعدها برآن افزوده شده‌است.
حتی امروز با اینکه ۲۰۰۰ سال از ساخت معبد پانتئون ایتالیا می‌گذرد، شکوه این بنا به طرز عجیبی تعجب بازدیدکنندگان را بر خواهد انگیخت. طراحی فوق‌العاده، شکوه و جلال، هماهنگی و تناسب این سازه عظیم، همگی یادآور معماری پر عظمت و خیره کننده امپراطوری روم هستند. زمانی که میکل آنژ برای اولین بار پانتئون را دید، اذعان داشت که این کار بیشتر شبیه به کار فرشتگان است تا اثری از آدمیزاد.
واژه پانتئون یک صفت یونانی به معنی «به احترام تمام خدایان» است. در واقع پانتئون اولین بار به عنوان معبدی برای تمام خدایان ساخته شد.
این سازه بهترین یادمان روم باستان از نظر سلامت به شمار می‌رود. اینکه چطور پانتئون توانست از حمله بربرها جان سالم به در ببرد خود یک راز است. زیرا تمام یادمان‌های رومی در طی این حملات ویران شدند. این بنا را در سال ۶۰۹ میلادی به کلیسا تبدیل کردند و مصالحی که در آن به کار رفته هنوز هم کاملاً شناخته شده نیست. گفته می‌شود این مصالح بسیار شبیه به بتن روزگار مدرن است! دلیل هر چه که باشد، پانتئون تنها سازه‌ای با این قدمت و اندازه به شمار می‌رود که کاملاً توانسته از آسیب‌ها در امان بماند و شکوه و زیبایی خود را حفظ کند.
آکولوس
حیرت انگیزترین بخش پانتئون گنبد عظیم آن است که به خاطر حفره‌ای در مرکز شهرت دارد. به این سوراخ، چشم پانتئون یا اوکولوس (oculus) نیز می‌گویند. این گنبد به مدت ۱۳۰۰ سال بزرگترین گنبد جهان بود و حتی امروز نیز بزرگترین گنبد بدون حمایت جهان به شمار می‌رود! قطر این گنبد ۴۳/۳۰ متر بوده و به خاطر برابری فاصله زمین تا سقف و این قطر، یک تناسب عالی برقرار می‌شود. مهندسان رومی برای آن که گنبد پانتئون بتواند بدون حمایت سر جای خود بایستد، وزن مصالح و ضخامت را به تدریج کاهش می‌دادند. حتی برای سبک‌تر شدن بین دیواره‌های گنبد فاصله‌های متناوب انداخته می‌شد. قطر سوراخ بالای گنبد ۷/۸ متر بوده و تنها منبع نور، خروج دود ناشی از آتش مقدس و پیوند بین معبد و خدایان بالا به حساب می‌آمده است.
فیلم ویدئویی این بنای عظیم و خارق‌العاده را ببینید:
وجود آکولوس همچنین باعث ریزش باران به داخل معبد می‌شود. لذا دقیقا در زیر آن و در کف معبد یک چاه تعبیه شده است که در هنگام بارندگی تمام نزولات را به خارج از معبد هدایت می کند.
ضخامت سقف پانتئون متغیر است به طوری که در پایه‌های گنبد ۶ متر و در نزدیکی آکولوس ۱ متر است. همچنین برای جلوگیری از فروریختن سقف، در قسمت های فوقانی آن از سیمان سبک‌تری استفاده شده است. این کار بوسیله استفاده از سنگهای مختلف در سیمان انجام شده است.
۱۶ ستون عظیمی که ایوان را حمایت می‌کنند، هر کدام ۶۰ تن وزن دارند و ارتفاعشان ۱۱/۸ متر است. این ستون‌ها بیش از ۱۰۰ کیلومتر روی رود نیل سفر کردند تا از مصر به اینجا برسند.
در روز ۲۱ آوریل یک جلوه نوری جالب را می‌توان دید؛ وقتی آفتاب ظهر به پنجره مشبک فلزی بالای درب ورودی می‌تابد، حیاط بیرونی پر از پرتوهای نور می‌شود. رومی‌ها ۲۱ آوریل را به عنوان روز تأسیس شهر جشن می‌گرفتند و منظره تحسین برانگیز امپراطورشان در ورودی پانتئون که با پرتوهای نوری که از داخل به بیرون تابیده می‌شوند احاطه شده، وی را در حد خدایان مقدس جلوه می‌داد
روبه‌روی پانتئون آب‌نمای زیبایی به همین نام را می‌بینید. این آب‌نما توسط معمار مشهوری به نام جاکومو دلا پورتا (Giacomo Della Porta) در سال ۱۵۷۵ طراحی شد. در سال ۱۷۱۱ پاپ دستور اصلاح و تغییراتی روی این اثر زیبا را داد و خروجی این کار چیزی است که امروزه شاهدش هستید
محراب معبد پانتئون رم
مقبره نقاش معروف رافائل در پانتئون رم
بنای یادبود جفرسون در آمریکا که با تقلید از پانتئون رم ساخته شده است
می‌توان گفت با اختلاف فراوان، پانتئون بهترین بنای محافظت شده از دوران روم باستان است. پانتئونی که امروزه مشاهده می کنید، تقریبا (با تغییرات ناچیز) همان چیزی است که ۲ هزار سال پیش وجود داشته است. حتی بیشتر تزئینات داخلی هم بدون تغییر باقی مانده اند و یا کف معبد همان کفی است که امپراتور هادریان بر روی آن قدم می‌گذاشته.
