فرانچسکو پترارک: پدر اومانیسم، اولین و بزرگترین انسان‌شناس

مقدمه

فرانچسکو پترارکا (Francesco Petrarca) معروف به پترارک یا پتراک در ۲۰ ژوئیه ۱۳۰۴ در شهر آرتزو ایتالیا به دنیا آمد و در تاریخ ۱۹ ژوئیه ۱۳۷۴ میلادی درگذشت.

همانگونه که در مقاله مربوط به جووانی بوکاچیو گفته شد در سال ۱۳۵۰ بود که جووانی، پتراک را می‌بیند. دوستی عمیقی بین ‏این دو شکل می‌گیرد و باعث می‌شود هر دو به مطالعه ادبیات یونان و روم باستان بپردازند.

برنا در این مقاله شما را با فرانچسکو پترارک، آثار و اندیشه‌هایش آشنا می‌کند:

کودکی و جوانی

پترارک در خانواده‌ای اصیل دیده به جهان گشوده و با سنت‌های عمیق فرهنگی زندگی‌اش عجیبن شده بود، اندیشمندی که بعدها زبان ایتالیایی را نجات بخشید.

پدرش مشاور حقوقی بود که در ۱۳۰۲ از فلورانس تبعید شده و به آرتزو آمده بود. وی تا هشت سالگی همراه خانواده‌اش در استان توسکانی زندگی کرد، سپس در سال ۱۳۱۲ به آوینون فرانسه نقل مکان کرد.

پس از مرگ پدرش در ۱۳۲۶، پتراک که در بولونیا حقوق می‌خواند به آوینون فرانسه بازگشت و تا سال ۱۳۳۰ در خدمت کلیسا بود.

عشق: خیال یا واقعیت

بعضی گفته‌اند پترارک در ۱۳۲۷ بود که در کلیسای آوینیون به لایورا برخورد و سخت به او دل باخت، دختری فرانسوی که نامش در ترانه‌های پتراک جاودانه شده‌است.

این عشق الهام بخش پترارک در بسیاری از اشعارش شد که نام لایورا را جاودان ساخت. و برخی نوشته‌اند وی همانند شاعر معاصر ایرانی خود، حافظ شیرازی، بانویی خیالی را وصف کرده‌است. سالها بعد این زن خیالی پترارک «لورا» نام داشت که قسمتی از اشعار او مربوط به دوران زنده بودن این زن خیالی حقیقی و قسمتی دیگر پس از مرگ اوست که در این قسمت کوشیده‌است مردم را از دلبستگی به مال و مقام دنیوی دور سازد.

تحصیلات و تحقیقات

فرانچسکو تحصیلات خود را بنا بر میل پدر در رشته حقوق در بولونیا آغاز کرد، اما دنباله آن را نگرفت و همه وقتش را برای ادبیات صرف کرد و سعی کرد که دنباله‌ی علاقه‌ی شخصی‌اش را بگیرد و زندگی‌اش را وقف نویسندگی و شاعری کند .

پدر اومانیسم

او اندیشمند، تاریخ‌نگار، نویسنده، شاعر، انسان‌شناس و انسان‌گرای ایتالیایی است و به عنوان اولین شاعر مدرن و از متقدمان انسان‌گرایی شناخته می‌شود. وی اغلب به عنوان «پدر اومانیسم» نامیده می‌شود.

دانش وسیع او از نویسندگان کلاسیک و احیای دوبارهٔ زبان لاتین باعث شده او را به عنوان اولین و بزرگترین انسان‌شناس یاد کنند. وی همچنین نقش مهمی در پیشرفت زبان ایتالیایی به عنوان یک زبان ادبی داشت.

او علاوه بر ادبیات، به تحقیقات نیز بسیار علاقمند بود و تحقیقات گسترده‌ای در حوزه‌ی انسان شناسی، تاریخ و جامعه شناسی انجام داده است.

مطالعات او را نمی‌توان مطالعات مردی محقق یا گردآورنده دانست، به کوشش فاضل و ادیبی است که قصد دارد جهان از دست رفته‌ای را دوباره زنده کند.

پترارک در نثر و نظم استاد بود و باعث اعتبار زبان لاتین شد. پتراک بود که با زحمت زیاد آثار نویسندگان و اندیشمندان قدیم از جمله سیسرون را جمع‌آوری کرد.

تاثیر بر دنیای ادبیات

درواقع پتراک یکی از بزرگترین اندیشمندان و شاعران اواخر سده چهاردهم میلادی به شمار می‌رود که با آثار خود تاثیر بسیاری بر شاعران و غزل‌پردازان تاریخ ادبیات جهان گذاشت به گونه‌ای که بسیاری از منتقدان از او به عنوان پدر ادبیات شاعرانه اروپا یاد می‌کنند. شاعران انگلیسی زبانی مانند جفری چاوسر، ویلیام شکسپیر و ادموند اسپنسر از سون‌نت‌های زیبای او (غزلهای ۴-بندی و ۱۴-سطری) تأثیر زیادی گرفته‌اند.

اعتبار و افتخار

ملک الشعرایی پترارک

وی در نثر و نظم استاد بود و باعث اعتبار زبان لاتین شد به همین دلیل سنای رم به او لقب ملک‌الشعرا داد.

درحقیقت پترارک به سبب هوش سرشار، فرهنگ وسیع، آداب دانی و ظرافت در رفتار، توجه مقامات حکومتی و مذهبی را به خود جلب کرد و تحت حمایت کاردینال کولونا قرار گرفت و مدتها چون فرزندی عزیز نزد او به سر برد و بر اثر پشتیبانی او به ریاست مدرسه ای بزرگ منصوب گشت.

این شاعر نامدار در ۱۳۴۱میلادی نشان افتخار شاعران ایتالیا را دریافت کرد. آثار پترارک در ۳۵سالگی او را به شهرت رساند و در سراسر اروپا از احترام و ستایش بزرگان ادب برخوردار شد.

پترارک از ۱۳۵۳ میلادی تا پایان زندگی در ایتالیا و در دولت‌شهرهای میلان، پادوا، ونیز و آرکوا زندگی کرد، وی در آن سال‌ها ایده ایجاد ایتالیای متحد و وارث امپراتوری رم را گسترش داد.

پترارک به تنهایی معنای ماندگاری ادبیات در طول تاریخ را معنا کرده است.

نمونه‌ای از شعرهای پترارک

S’amor non è, che dunque è quel ch’io sento?
Ma s’egli è amor, perdio, che cosa et quale?
Se bona, onde l’effecto aspro mortale?
Se ria, onde sí dolce ogni tormento?

اگر عشق نیست، پس این چه حسی است که دارم؟
اما اگر عشق است، خدایا، این دیگر چیست؟
اگر خوب است، چرا اثری تلخ و کشنده دارد؟
اگر بد است، چرا تمام دردهایش شیرین است؟

پیوند غزل سعدی با سونت پترارک

سال ۱۳۹۷ همایشی با عنوان همایش سعدی و پترارک برگزار شد و فصل مشترک این دو شاعر نامدار جهان یعنی عشق بررسی گردید، ما در این مختصر به گوشه‌ای از مقاله غزل سعدی و سنت‌های عاشقانه‌ی سونت پترارک اشاره می‌کنیم:

غزل سعدی در قرن سیزدهم میلادی سروده شده است و حدود یک قرن پس از او نیز پترارک در ایتالیا سونت می‌سرود. نقش منحصربه‌فرد سعدی در تکامل غزل فارسی، یکی از جوانبی است که ساختار غزل سعدی را به ساختار سونت اروپایی نزدیک می‌کند. سونت ایتالیایی، نخستین ژانر غنایی اروپا در آستانه‌ی رنسانس است که در دست پترارک به کمال رسید. از همین رو عشق در غزلیات سعدی آیین خاص خود را دارد و ابعاد این آیین را می‌توان ذیل عنوان سنت‌های عاشقانه غزل سعدی و در مقایسه با سنت‌های عاشقانه پترارک بررسی و مطالعه کرد.

آثار فرانچسکو پترارک

شروع عصر رنسانس در اواخر قرن چهاردهم، موجب توسعه اقتصادی، سیاسی و پیشرفت فرهنگی زیادی در ایتالیا شد و از این زمان بود که کتاب‌های صرف و نحو ایتالیایی تألیف شد و در کنار ترقی زبان ایتالیایی، از رونق زبان لاتین کاسته شد. فرانچسکو پترارکا مربوط به این دوره است که به زبان لاتین و ایتالیایی آثار مهمی تألیف کرده است.

تعبیر «عصر ظلمت در اروپا» از پترارک است که عنوان اوضاع قرون وسطی در این قاره قرار گرفته است.

* زندگی در انزوا:

از آثار پترارک به زبان لاتین زندگی در انزوا است در دو جلد که نوشتن آن از ۱۳۴۶ آغاز شد و تا ده سال ادامه یافت. این اثر شامل ستایشی است از زندگی در عالم انزوا که به بشر امکان می‌دهد تا توان معنوی و اخلاقی خود را تکمل بخشد.

زندگی در تنهایی انسان را به تفکرات مذهبی که بیشتر جنبه فلسفی دارد، همچنین به لذت بردن از طبیعت وا می‌دارد، وی در این اثر همه جا از شخصیت‌های بزرگ یونان و روم باستان نام می برد.

* نامه‌های خانوادگی و خصوصی

این نامه ها مدارک بسیار پر ارزشی در تاریخ فرهنگ اروپا به شمار می آید.

* آفریقا

از دیگر آثار وی منظومه آفریقا بود که به زبان لاتینی در ۹ جلد نوشته شد و این اثر منظومه ای حماسی درباره جنگ های کارتاژ و وصف پیروزی تمدن روم بر توحش کارتاژی ها و اثبات عظمت روم بود.

شعری حماسی در وصف حال شیپیو آفریقانوس فاتح رومی نیز دارد.

* ترانه‌ها

یکی از مشهورترین کارهای وی جمع‌آوری اشعار ایتالیایی بود که به نام «کتاب ترانه» منتشر شد و با نام غزلیات پترارک به انگلیسی ترجمه شده‌است.

* شعرهای روستایی

* بدون نام

میان سال های ۱۳۵۶ و ۱۳۶۴ تنظیم گشته است.

* داروهایی بر ضد این اتفاق یا آن اتفاق

این اثر بسیار نیز با اقبال روبرو شد و جایگاه او را بعنوان یک نویسنده‌ی معناگرا تثبیت کرد. پترارک در این اثر به مردم در موارد مختلف زندگی راه را نشان می‌دهد. راه‌هایی که بر نمونه‌هایی از زندگی بزرگان علم و ادب متکی است.

* مردان نامی

 یا دربارهٔ مردان مشهور (De Viris Illustribus)

پترارک اثر مهمی به نام مردان نامی را که به تاریخ روم و بزرگترین شخصیت‌های رومی اختصاص دارد و کامل‌ترین آنها، شرح زندگی ژول سزار را در ۱۳۴۰میلادی به رشته تحریر درآورد. پترارک در وجود بزرگان تاریخ، روحی از زندگی خود دمیده و فضایل انسانی و حتی اندوه‌هایی را که در وجود خود او نهفته به وسیله آنان نشان داده است. این کتاب با آنکه ناتمام مانده است، از اهمیت بسیار برخوردار است.

* اسرار

در واقع نوعی اعتراف است که از بحران و شکنجه‌های درون شاعر حکایت می‌کند.

پترارک در این دیوان از پیروزی شش ماهیت سخن گفته است و از همه مهم‌تر و در نخست به عشق اشاره کرده است که بر بشر پیروز می‌شود .

* موفقیت

از پترارک علاوه بر تألیفات تاریخی و مجموعه آثار دیگران با حاشیه‌نویسی، یک مجموعه شعر مرکب از ۳۶۶ قطعه عمدتاً غزل باقی‌مانده‌است.

سروده‌هایی دربارهٔ زندگی و مرگ بانو لورا، از جمله مشهورترین آثار وی به ایتالیایی است. این غزل‌ها و قصیده‌ها، تقریباً همگی الهام‌گرفته از احساسات شدید پترارک نسبت به لورا هستند. عشق فراوان پترارک به لورا در مجموعه اشعار ایتالیایی وی با نام «موفقیت » نیز مشهود است.

* مجموعه مراسلات

به لحاظ جزئیات تاریخی و اجتماعی مهم هستند، و به زبان لاتین است.

نتیجه‌گیری

بررسی آثار پترارک نشان می دهد که وی انسانی سراسر ذوق و استعداد بوده و به تمامی اصول و مفاهیمی که بر روی کاغذ نوشته بود، تسلط کامل داشته است. وی تمامی تلاش خود را در شکوفا سازی جریان‌های ادبی به ویژه در شعر به کار گرفت و در نهایت نیز موفق به آن شد که مکتبی در شعر و شاعری برای خود ایجاد کند که بسیاری از شاعران و نویسندگان دنیا از کتاب‌های او به عنوان منبع الهام خود بهره بگیرند.

از نظر شعر پترارک قالب غنایی و سنتی شعر را تکمیل کرده است. سوژه های پترارک در اروپا مورد پسند مردم قرار گرفت و بعدها در انگلستان رواج یافت. پتراک قدرتی بلامنازع در فرهنگ و ادب عصر خود بشمار آمده و به نحو قاطعی در تعیین راه ذوق و سلیقه زندگی معنوی دوره رنسانس نفوذ داشته است. پترارکیسم تمایل شاعرانه‌ای است در پیروی از اشعار پتراک که ابتدا در ایتالیا سپس در اروپا تا قرن شانزده رواج یافته است.

خلاصه